YARARDAN TUTSAKLIĞA...
Bağımlılık Nedir?
Bağımlılık kişinin bir eyleme veya kullanıma kontrolsüzce devam etmesi, onsuz yaşamını sürdürememesi, eylem üzerinde iradesinin kalkması ve istemli veya istemsiz olarak davranışı yinelemesiyle devam eden bir durumdur. Bunun yanında bu kullanım ve davranış kişinin zamanının büyük bir bölümünü alır. Bağımlı bütün vaktini ve fiziksel enerjisini büyük oranda bağımlı olduğu madde veya eyleme yatırır. Bu davranış kişiyi ve çevresini kayıplara uğratır.
Tütün ürünleri, alkol, uyuşturucu, çeşitli ilaçlar...
Bağımlılığı sıklıkla "madde"lerle eşleştiririz. İlk aklımıza gelenler de yukarıda saydıklarımızdır. Oysa psikiyatri için kumar oynamak, kontrolsüz yemek yeme/ şişmanlık, tekrarlayıcı travmatik ilişkiler, aşırı tehlikeli/riskli davranışları yapma, kontrolsüz internet ve bilgisayar oyunları ile zaman geçirme, kontrolsüz alışverişler yapma gibi birçok yaşantı da bağımlılık tanımı içinde yer alır.
Bazen bir aşk ilişkisinde, birçok açıdan zarar görüldüğü halde ilişkiyi bitirememek ya da acı veren travmatik bir evliliği sonlandıramamak da bir bağımlılık örneği olabilir. Bu örnek arkadaşlık ya da iş ilişkilerinde de geçerli olabilir. Bağımlılıkta kişi yaptığı eylemlerin, kendisine yıkıcı etkiler gösterdiğini bildiği halde, yapmayı durduramaz. Bu eylemler sadece kişinin kendisi için değil ailesi ve sosyal çevresi içinde hayatı yaşanmaz hale getirebilir.
İnternet ve Teknoloji Bağımlılığı Nedir?
Kompulsif internet kullanımı, problematik internet kullanımı olarak da bilinen bu durum yakın geçmişte psikiyatrinin güncel problemlerinden biri haline gelmiştir. İnternet ve teknoloji modern hayatın kolaylaştırıcıları olmakla birlikte zaman içinde tahmin edildiğinden çok daha hızla artan kullanımları "internet ve teknoloji bağımlılığı" tanımına ihtiyaç duyulmasına neden olmuştur. Online oyunlar ve sosyal medyada harcanan uzun saatler, internetsiz ortamlarda zaman geçirememek, kontrolsüz internet alışverişleri, internet ve teknoloji bağımlılığının hayatımızı nasıl etkilediğinin bazı göstergelerindendir.
Bu bağımlılık tüm bağımlılıklarda olduğu gibi bağımlının, aile ve sosyal ilişkilerine, mesleki ya da akademik başarısına zarar verir. Bunun sonucu olarak ekonomik ve sosyal kayıplar yaşanır. Bu zorluklar, bağımlılığa bir takım başka psikiyatrik hastalıkların da eşlik etmesini kolaylaştırır. Hatta eğer bireyin bağımlılığa yatkınlığı varsa aynı anda birden fazla bağımlılık görülmesi de olasıdır. Örneğin; internet bağımlılığı ile beraber aynı anda yeme ya da sigara bağımlılığının görülmesi gibi.
İnternet Bağımlısı Kimdir?
Aşağıdaki durumlardan 5 veya daha fazlasını 12 ayı aşan bir süredir yaşıyorsanız bir internet bağımlılığından söz etmek mümkündür.
- İnternet ile ilgili yoğun zihinsel meşguliyet,
- Doyum sağlamak için internet başında geçirilen sürenin giderek artması,
- İnternet kullanımını kontrol altına almak için tekrarlayan başarısız çabalar
- İnternete ulaşamadığında veya internet kullanımını durdurduğunda yorgun, depresif veya gergin hissetmek,
- İnternet başında planladığından daha fazla zaman geçirmek,
- Önemli bir ilişkiyi, mesleki, eğitimsel veya kariyeri ilgilendiren durumu riske atacak derecede internete zaman ayırmak,
- İnternet kullanımı hakkında aile üyelerine, çevresine veya terapistine yalan söylemek,
- Gündelik problemlerden veya istenmeyen duygudurumdan kaçmak için internette zaman geçirmek.
İnternet Bağımlılarında Görülen Diğer Psikiyatrik Rahatsızlıklar Nelerdir?
İnternet bağımlılığıyla ilgili yapılan araştırmalar bu hastalığın diğer psikolojik hastalıklar ile birlikte görülebileceğini ortaya koymaktadır. İnternet bağımlılarının % 50’sinde başka bir psikiyatrik bozukluk daha görülmektedir. İnternet bağımlılığı ile birlikte görülen en sık psikiyatrik bozukluklar şöyle sıralanabilir:
- Anksiyete bozukluğu %10
- Psikotik bozukluk %14
- Depresyon veya distimik bozukluk %25
- Duygudurum bozukluğu %33
- Madde kullanımı %38
Ayrıca dikkat eksikliği, hiperaktivite bozukluğu, sosyal fobi, hafif depresyon varlığında veya ailede bağımlılığa yatkınlık söz konusu olduğunda riskli İnternet kullanımı görülebilmektedir.
İnternet ve Teknoloji Bağımlılığının Sıklığı Nedir?
Yapılan çalışmalara göre internet bağımlılığının sıklığı %0.3 ile %38 arasında değişkenlik göstermektedir. Bu geniş aralığın yeni bir tanım olması ve tanı koydurucu kriterlerin ülkeden ülkeye değişiklik göstermesi nedeniyle olduğu düşünülmektedir.
Video Oyunu Bağımlılığı Nedir?
Çağımızda sokakta bedensel hız ve beceri ile oynanabilecek oyunlar (topaç, çember oyunu, birdirbir), bir masal anlatısı eskisi kadar ön planda değildir. Aksine internet dünyası ve hazırlanmış cd, dvx, xbox, playstation gibi sanal ve sosyal oyun materyalleri ve bunların oynatıldığı ortamlar çocukları/büyükleri etkileyecek kadar hayatın içinde yer almaktadır.
Bu xbox, playstation, bilgisayar oyunlarıyla geçirilen uzun saatler, bu oyunların günlük işlevselliği etkileyecek kadar hayatımızda olması bir video oyun bağımlılığından söz etmeye sebep olur.
Video Oyunu Bağımlılığının Sebepleri Nelerdir?
Çocukların veya yetişkinlerin hayali bir dünya ile kendisinden ve gerçek hayattan kaçma isteği, yaşadıkları ortamdan uzaklaşma düşüncesi, onları bilgisayar ve sanal oyun dünyasına yöneltmektedir.
Sosyal medya oyunlarının sosyal ağdaki pek çok kişiyle iletişim kurmayı ve bu kişilerle sanal ortamda oyun oynayabilmeyi sağlamasından dolayı da çok sayıda kişinin bilgisayar ekranına bağlandığı görülmektedir.
Sosyal ve sanal medya oyunları, insanların iletişim kurma biçimlerini değiştirdiği gibi tüketim alışkanlıklarını da değiştirmektedir. Sosyal izolasyon, obezite, eş ya da partnerle ilişki sorunları bu bireylerde bağımlılığa eşlik edebilir.
İnsanların gerçek hayatta gerçekleştiremedikleri, lüks sayılabilecek pek çok hayali; insanlar, sanal medya oyunlarıyla gerçekleştirmeye çalışmaktadırlar.
İnternet ve Teknoloji Bağımlılığından Kurtulmak İçin Neler Yapılabilir?
Bağımlılık tedavisi ile ilgilenen hemen her hekimin öncelikle ayrılmayacağı gerçek insanın "biopsikososyal" bir varlık olduğudur. Bağımlılığa yatkınlık oluşturan unsurlar örneğin kişilik özelliklerimiz, bağımlılığın gelişmesinin psikolojik boyutunu temsil eder ve sıklıkla biyolojik olarak aktarılır.
Bağımlılık davranışı göstermenin altında yatan psikiyatrik sorunların araştırılması tedavi şablonunun belirlenmesindeki ilk adımlardan biridir. Altta yatan bir ruhsal hastalık ya da durum söz konusu ise bu "irade" ile çözülebilecek bir durum değildir. Bireyin sadece kendi ruhsal gücü ya da iradesiyle bu durumla başa çıkma çabası yorucu, sıklıkla da başarısızlıkla sonuçlanır. Tıbbi tedavi arayışı mutlaka gerekmektedir. Bağımlıyla damgalamadan empati yapabilmek gerekir. Bireye bu tedavi sürecinin bir ekip çalışması ile sürdürüleceği, yanlız olmadığı anlatılmalıdır.
Tedavi olmanın ilk şartı bir probleminiz olduğunu kabul etmek ve yardım istemektir. Eğer varsa altta yatan anksiyete, depresyon, hiperaktivite ya da dürtü kontrol bozukluğu gibi ruhsal hastalıklara yönelik tıbbi tedaviler başlanmalıdır. Bilişsel davranışçı terapi bağımlılıkta sık kullanılmaktadır. Ek olarak uğraş/sanat terapisinin de bu bağımlılıkta yararlı olduğunu gösteren çalışmalar mevcuttur.
Teknoloji Bağımlılığı Tedavisi İçin Hangi Hayat Tarzı Değişikliklerini Yapmalıyım?
Teknoloj bağımlılığı olan veya teknoloji bağımlılığı olduğundan şüphe duyan kişiler bu durumdan kurtulmak için bazı hayat tarzı değişiklikleri yapabilir. Bunlar arasında:
- Teknoloji kullanımını tam zıt saatlere kaydırmak: Teknoloji kullanılan zamanları yeniden organize ederek tam zıt saatlere kaydırmak ve mekânı değiştirmek ilk adım olarak faydalı olabilir. Hafta içi düzenli olarak internet oyunu oynayan bir öğrencinin oyun saatlerini haftasonuna kaydırması, uyanır uyanmaz internete giren birinin kahvaltısını yapana kadar beklemesini istemek bu öneriler arasında yer alabilir.
- Teknoloji kullanımıyla ilgili hedefler belirlemek: İnternet kullanım miktarına makul bir zaman sınırlaması getirmek şarttır. Öncelikli olarak eski kullanım yarıya düşürülüp bunu da haftanın günlerine uygun bir şekilde paylaştırmak başlangıç için yoksunluktan korunmada etkili bir yöntem olabilir.
- Dış durdurucular kullanmak: Zaman düzenlemesiyle beraber hedeflenen internet kullanımının bitişini hatırlatan alarm gibi bir uyarıcı veya yapılması zorunlu bir iş dış durdurucu olarak kullanılabilir.
- Çok kullanılan belli işlevlerden uzak durmak: Teknoloji en çok kullanılma sebebi olan belli işlevlerden uzak durmaya çalışmak önemli bir adımdır. Mesela kişi interneti ağırlıklı olarak oyun oynamak için kullanıyorsa oyun sitelerine girmesi kısıtlanırken haber sitelerinde gezinmesine izin verilebilir.
- Hatırlatıcı kartlar kullanmak: Teknolojinin bağımlı kullanımının neler kaybettirdiğini ya da bağımlı kullanım olmasa neler kazanacağını ifade eden bazı kartlar hazırlaması ve bunu cebinde taşıyarak zorlandığı zaman onları okuması istenebilir.
- Kişisel defter oluşturmak: Teknoloji bağımlısı kişinin hep yapmak isteyip yapmaya vakit bulamadığını düşündüğü faaliyetleri taker taker yazıp sırayla yapmaya başlaması da uygulanabilecek bir yöntemdir.
- Aile terapisine başvurmak: Aileyi internet kullanımı konusunda eğitme, kişinin ailesi tarafından suçlanmasını azaltma ve aile desteğini artırmak tedavi için yararlı olabilecek yöntemler arasındadır.
- Hedefler koymak: Teknolojiden uzak kalmayla alakalı düzenli olarak uyulacak hedefler koymak da kişiyi güçlendiren ve tedaviyi destekleyen yöntemlerden biridir.
- Bağımlı olunan teknolojik cihazı ailece toplu kullanmak: Evde birden fazla sayıda olan televizyon, bilgisayar vb. bağımlılık konusu olan cihazları azaltıp tek bir cihazı, ortak kullanım alanında evin diğer üyeleriyle paylaşarak kullanmak da uygulanabilecek yöntemlerden biridir.
- Spor yapmak: Spor yapmak vücutta biriken enerjiyi sağlıklı boşaltabilmek anlamında yapılabilecek en uygun faaliyetlerden biridir. Düzenli sporun hayata girmesi bağımlılığın tedavi sürecini kolaylaştıracaktır.
- Yardım istemek: Aile üyelerinden ve yakın arkadaşlardan sorunu saklamayıp yardım istemek hem sürekli destek mekanizması bulabilme anlamında hem de tedavi sürecini devam ettirebilme anlamında kullanılması gereken önemli bir yöntemdir.
- Düşünceleri control etmek: Teknoloji bağımlılığına sebep olan ya da teknoloji bağımlılığını arttıran otomatik düşüncelerin incelenmesi ve bunların gerçek hayatta değerlendirilmeside üzerinde durulması gereken bir yöntemdir.
- Yeni sosyal becerilerin kazanılması: Sosyal beceri eksikliği de teknoloji bağımlılığının sebebi ya da sonucu olarak ortaya çıkabilir. Bu noktada yeni sosyal becerilerin kazanılması teknoloji bağımlılığının tedavisinde oldukça faydalı olabilecek bir uygulamadır.
İnternet ve Teknoloji Bağımlılığı İle İlgili Filmler
Kaynakça
1. http://www.yesilay.org.tr/documents/file/yesilay/kitap/tbm/internet-bagimliligi.pdf
2. http://netaddiction.com/articles/symptoms.pdf
3. Arısoy, Ö. (2009). İnternet bağımlılığı ve tedavisi. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar,
4. http://ipaqabilities.com/wp-content/uploads/2014/05/addiction-to-communication-technology.gif
5. GÖRSEL MEDYA ÇAĞINDA ÇOCUKLARIN VİDEO OYUN BAĞIMLILIKLARI Eğitim ve Öğretim Araştırmaları Dergisi Journal of Research in Education and Teaching Şubat 2015 Cilt:4 Sayı: 1 Makale No: 10 ISSN: 2146-9199