Öfke Nedir?
Öfke, kişinin haz alma duygusunu engelleyen her türlü durum, olay ya da kişiye karşı geliştirdiği bir duygudur. İnsanların hissettikleri duygular, hayatta kalmak için gerekli olduğu gibi zaman zaman zarar verici özelliğe de sahip olabilir.
Öfke, çok önemli ve güçlü özelliklere sahip en temel duygulardan biridir. Doğal ve geçici bir duygudur, her insan deneyimler. Öfke kontrol edilebilir olduğu sürece zararlı bir duygu değildir. Aksine evrimsel olarak hem kişisel hem toplumsal sağ kalımımız ve nesillerin devamı için gerekli bir duygudur.
Öfke kendimizi ve sevdiklerimizi korumak gibi bir amaca hizmet eder. Öfkeyle ilgili yaşanan problemler öfkeliyken sergilediğimiz davranışlarla ilişkilidir. Öfke hafif bir gerilimden yıkıcı bir patlamaya giden geniş bir aralıkta olabilmektedir. Öfkeyi kontrol etmenin amacı, insanın bu duygusunun saldırgan davranışlara dönüştürmeden, kendisine ve çevresine zarar vermeden, doğru olarak ifade etme becerisini kazanabilmesidir.
Öfke, saldırgan davranışlara dönüşüp travmatik olmadan engellenmelidir. Öfke kontrolünün olmaması, hukuki ve sosyal ilişkilerde ciddi kayıplara yol açabilir. Öfke kontrolsüzlüğü, bir "huy" ya da "kişinin kendisine özgü bir davranış şekli" olarak değerlendirilmemelidir.
Öfkelenmek Vücudumuzda Nasıl Fizyolojik Değişikliklere Neden Olur?
Tıpkı diğer duygularda olduğu gibi öfkelendiğimizde fizyolojik ve biyolojik değişimler oluşmakta, öfkelenildiğinde kalp atımı ve kan basıncı yükselmekte, böbreküstü bezlerinden salgılanan stres hormonları olan adrenalin ve noradrenalin düzeyleri yükselmektedir. Stres hormonları dediğimiz bu hormonlardaki dengesiz artış, çeşitli organlarımızda ve bu organların fonksiyonlarında ciddi sorunların gelişimine yol açmaktadır. Öfke metabolizmayı bozar, şekeri yükseltir. Diyabetli hastaların çoğunluğu öfkelidir. Ellerde, seste titremeler, yüzde kızarma görülen diğer değişiklikler arasındadır.
Neden Öfkeleniriz?
Stres, korku, hayal kırıklığı, çaresizlik gibi duygular, güçsüz hissettiğimiz, strese girdiğimiz, ruhsal olarak zorlandığımız durumlar, öfke duygusuna neden olabilir. İstediğine ulaşamama, engellenme, beklentilerinin karşılanmaması, yetersizlik duygusu, yalnızlık, itilmişlik, bir takım haksızlıklara veya saygısızlıklara maruz kalma, doğru anlaşılamadığını hissetme gibi durumlar öfkeyi ortaya çıkaran diğer durumlardır. Yine bazı ruhsal hastalıklar da öfkenin sebebi olabilir.
Öfke İle İlişkili Ruhsal/Bedensel Rahatsızlıklar Nelerdir?
İnsan sosyal bir varlıktır. Toplumsal ilişkiler yumağı içinde doğar, yaşar ve ölür. İnsanların başkalarıyla kurdukları iletişimin, onların ruh sağlığı üzerinde çok etkili olduğunu biliyoruz keza kişinin ruh sağlığı ve davranışları da aynı şekilde bu sosyal ilişkileri etkiler.
Depresyon, kaygı bozuklukları, panik bozukluğu, obsesif kompülsif bozukluk, madde kullanımı, kişilik bozuklukları, tahammülsüzlük ya da öfke patlamalarının sebebi olabilir.
Öfke ve saldırganlığın nedenleri ile ilgili yapılan araştırmalar incelendiğinde bazı psikolojik sorunların, kişilik bozukluklarının, ruhsal ve bedensel hastalıkların önemli derecede etkin olduğu saptanmıştır.
- İnsanlarda öfke kontrolü çocukluk yaşlarında başlar. Çocukluk da deneyimlenen travmatik yaşantılar, çevrede gözlemlenen yanlış tutumlar, sosyal destek yokluğu, çocuklukta ruhsal ya da bedensel istismara uğramış olma, anne ya da babanın şiddete başvuran çocuklar, saldırganlığı bir sorun çözme yöntemi olarak öğrenirler.
- Saldırganlık davranış repertuarlarına çok erken yaşlarda yerleşir. Anne ve baba arasında cinsel sorunların olması, aile içi şiddet, işsizlik, yoksulluk, çocuğa karşı davranışlardaki tutarsızlık, terkedilme, güven duygusunu sağlayabilecek uygun rol modellerin olmaması öfke kontrolünü bozar.
- Bir takım bedensel hastalıklar öfke kontrolsüzlüğünün sebebi olabilir. Epilepsi en sık gördüğümüz örneklerden biridir. Bazı epilepsi türleri tipik bayılmalarla değil de, öfke patlamaları ile seyredebilir. Epileptik hastalarda görülebilen "Epileptik kişilik" de öfke patlamaları sıktır.
- Antisosyal kişilik bozukluğunda en belirgin özellik, çocukluk veya ergenlik döneminde başlayıp, yetişkinlikte de devam eden, kural tanımayan, başkalarına zarar vermekten ve kötü davranmaktan haz alan, bundan pişmanlık duymayan, diğer insanların hakları ile ilgili umursamazlık, tekrarlayıcı fiziksel/sözel saldırganlık davranışıyla kendini gösteren tepki ve öfkedir.
- Bipolar duygudurum bozuklukları ( manik-depresif hastalık), iki ayrı hastalık dönemleri ile karekterizedir. Bu iki hastalık dönemi yatışma ve alevlenmelerle seyreder. Mani veya taşkınlık döneminde yani duygudurumun yükseldiği dönemlerde taşkınlık, çoşkunluk, dürtüsel ve tepkisel davranışlar, saldıgan eğilimlerde artma ve öfke patlamaları görülür.
- Depresyonu olan hastaların da bazen öfke atakları gösterdiği bilinmektedir. Depresyonun ruhsal etyolojisinde içe dönük öfke ve saldırganlık çok önemli bir etkendir.
- Alkol ve uyuşturucu madde kullanımı öfke ve şiddet davranışının temel sebeplerinden biridir.
- Aşırı hata yapma kaygısı, başarısızlık korkusu ve endişesi, özellikle diğerlerine yönelik mükemmeliyetçilik bazı durumlarda öfke ve saldırganlığa neden olabilir.
- Kişilik bozuklukları öfke kontrosüzlüğünün görülebildiği diğer durumlardır. Narsistik kişilik bozukluğu; Kendilerini fiziksel ve ruhsal yönde çok beğenen ve üstün gören, sürekli beğeni, ilgi ve onay bekleyen; gittikleri her yerde hemen özel bir yeri hak ettiğine inanan kişilerdir. Beklentileri karşılanmayınca benlik saygısı çabuk düşer. Kolay zedelenirler. Öfke, bunaltı, kırgınlıklar ve çöküntüler olabilir.
- Paranoid bozukluk ve paranoid kişilik bozukluğu; Başkalarınca anlaşılır olmayan bir biçimde, kendisine kötülük yapılacağı kuşkularını kapsayan, aşırı endişe/ korku ile karaterize ve sanrı dediğimiz inanışların eşlik ettiği ruhsal bozukluklardır. Çoğu zaman yoğun korku ve öfke yaşarlar. Sanrıları nedeniyle başkalarına zarar verecek öfke ve saldırgan davranışta bulunabilirler.
- Post-Travmatik Stres Bozukluğu; Trafik kazaları, deprem, sel gibi doğal afetler, ağır dayak, işkence altında kalmak, zorla ırzına geçilmek, savaşa katılmak, ölümcül bir hastalık tanısı almak , birinin ölümüne tanıklık etmek gibi ağır stres sayılacak durumlardan sonra ortaya çıkabilecek bir ruhsal bozukluktur. Bu kişilerde öfke ve saldırgan davranış görülebilir. Yine çözülmemiş YAS da bir öfke sebebi olabilir.
Bastırılmış Öfkenin Zararları Nelerdir?
Öfke duygusu bastırılabilir, dönüştürülebilir. Bu öfke duygusunu hissetmek yerine bastırarak daha pozitif şeylere odaklanmayla gerçekleşir ve sonuç olarak daha yıkıcı durumlarla karşı karşıya kalınır. Öfke insani bir duygudur, herkes yaşar. Uygun biçimde ifade edilmesi bazı bedensel semptomlardan ve ruhsal hastalıklardan korunmamız için önemlidir.
Uygun şekilde ifade edilmeyen öfke, baş ağrısı, hipertansiyon, sindirim sistemi yakınmaları, yaygın ağrılar, deri döküntüleri gibi bedensel semptomlara neden olabilir (dönüşebilir). Bu bedensel yakınmalar ile beraber, kaygı bozuklukları, depresyon, eleştirici tavırlar, pasif agresif davranışlar gibi pek çok farklı ruhsal belirtiler bulunabilir.
Öfke Kontrolü Nedir?
Öfkeyi bireyin kendisi ve çevresi için zarar vermeyecek şekilde, saldırganca olmayacak ve şiddet içermeyen bir tutumla ifade etme becerisidir. Çevremizdeki kişileri, başımıza gelecekleri her zaman değiştiremeyiz ama nasıl tepki verebileceğimizi değiştirebiliriz.
Öfke kontrolünün hedefi bize hayal kırıklığı yaşatan, öfkelendiren, çaresiz hissettiren durumlara vereceğimiz tepkiyi kontrol altına almayı sağlamaktır.
TEDAVİ
Öfkeyle Sağlıklı Bir Şekilde Başa Çıkmak İçin Neler Yapılabilir?
Öfke bizi kontrol etmeden, bizim öfkeyi kontrol etmemiz bir zorunluluktur…
Amaç, öfkeyi tamamen yok etmek değil ama öfkenin aktarımında çevreye ve kişinin kendisine zarar vermesini önlemektir. Öfke duygusu kontrol altına alınmadığı zaman kişinin hayatı için oldukça yıkıcı özellikler gösterebilir. Öfke duygusu iş hayatını, kişiler arası ilişkileri, sosyal hayatı etkilemeye başlamışsa yardım almak önemli hatta zorunludur.
Öfke duygusunun kontrolden çıktığını düşünen kişiler mutlaka bir ruh sağlığı profesyoneline başvurmalıdır. Öfkenin nedenlerinin araştırılması önemlidir. Öfke bazen altta yatan tıbbi ya da ruhsal bir hastalığın da belirtisi olabilir. Hipertiroidi, ağır anemi, diabet, epilepsi, bir takım kalp damar hastalıkları, dialize girmek, tümör ya da kanama gibi kafa içi yer kaplayıcı lezyonlar, gibi tıbbi durumlar ya da kullanılan bazı ilaçlar "öfke" ye neden olabilir. Bu yüzden öfke kontrolünde güçlüğü olan bireylerde altta yatabilecek tıbbi hastalığın da bir hekim tarafından araştırılması önemlidir.
Öfke kontrolünün sağlanması için yapılacak girişimler "neden" e yönelik olmalıdır. Medikal tedavi ve psikoterapi etkili tedavi yöntemleri arasındadır. Öfkeyi tanımaya çalışmak, davranışlarımızı anlamak öfkenin kontrolü için temel başlangıç noktasıdır. Öfke kontrol yöntemleri arasında gevşeme egzersizleri, bilişsel yapılandırma, iletişim becerilerini geliştirmek, çevresel düzenlemeler gibi bazı yöntemler uygulanır. Eğer bu durum bir psikiyatrik hastalığın sonucu ise bu hastalığa yönelik ilaç tedavisi de terapıye eklenmelidir. Keza aynı şekilde öfkeye neden olabilecek bedensel hastalıklar da tedavi edilmelidir.
Öfke İle İlgili Filmler
Kaynaklar
1- https://www.mentalhealth.org.uk/sites/default/files/boilingpoint.pdf
2- http://seasonstherapy.com/wp-content/uploads/2013/12/What-Causes-Anger.pdf
3- https://dmh.mo.gov/docs/mentalillness/womenanger.pdf
4- http://www.apa.org/topics/anger/control.aspx