Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu (DEHB) çocukluk döneminde bașlayan,
yașam boyu süren, etkileri kişiler arası ilişkilere, okul ve iş dünyasına yansıyan nöropsikiyatrik bir rahatsızlıktır.
DEHB sadece çocukluk çağının hastalığı değildir, çocukluk çağında böyle bir tanı almamış kişilerde erişkinlikte de saptanabilir.
Çocukluk ya da ergenlikte bu tanıyı almış kişilerde semptomlar yıllar içinde şiddetini azaltsa da (özellikle hareketlilik de), hastalığın varlığı erişkinlikte de devam etmektedir.
Temel belirtileri işlevselliği etkileyecek kadar ciddi boyutlarda olan ve süregiden
dikkat eksikliği,
aşırı hareketlilik ve
dürtüselliktir.
Hastalığın tanımı dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğunu beraber olarak içerse de bütün vakalarda dürtüsellik ve hiperaktivite beraber görülmek zorunda değildir.
Dikkat eksikliğinde, aşırı hareketlilik bir ' Zorunlu ' belirti değildir.
HİPOAKTİF, YAVAŞ, HAREKETSİZ bir bireyde de Dikkat eksikliği olabilir.
Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğunun Alt Tipleri Nelerdir?
Yalnızca dikkat eksikliği
yalnızca hiperaktivite/dürtüsellik ve ile seyreden alt tipler olmakla beraber
hastalığın bu iki özelliğin beraber görüldüğü birleşik formu da vardır.
Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu Nasıl Bir Rahatsızlıktır?
- Ertelerler, yine ertelerler, bir işe başlamak için organize olmak onlar için aşırı zordur.
- Detaylara dikkat etmede zorluk çekme, çabuk sıkılma,
- Uzun telefon görüşmelerinden, çok uzun araba yolculuklarından, trafikte sıkışıp kalmaktan, uzun sıra beklemekten kaçınırlar.
- Özellikle uzun sürebilecek , ilgilerini çekmeyen aktivitelerde, arkadaş toplantılarında, konudan koparlar, konuyu takip etme zorunluluğu onları aşırı bunaltır.
- Okulda, işte veya diğer aktivitelerde düşüncesizce ve tekrarlayıcı hatalar yapma eğilimi vardır
- Özensiz ve karmakarışık iş üretmek,
- Çok zaman ve emek harcanmasına rağmen üretilen işin kalitesinde yetersizlik, zamanında yetiştirememe,
- Kolayca, alakasız dürtülerle dikkatin dağılması ve düzenli olarak devam eden çalışmaları başkalarını rahatsız eden sesler ve olaylarla bölmek,
- Görevler ve aktivitelerde dikkati sürdürme yeteneğinin olmaması, konsantrasyon gerektiren işler veya hesap/görevleri bitirmede zorluk çekme,
- Sürekli bitmemiş bir aktiviteden bir başkasına geçme, oyalanma, düzensiz çalışma alışkanlıkları,
- Günlük aktiviteleri unutma (örneğin randevuları kaçırma / Kaçırılan telefonlara geri dönmeyi unutma / aynı gün için birkaç kişiye randevu vermek,) gibi durumlar DEHB tanılı kişilerin yaşayabileceği problemler arasındadır.
Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu Bir Erişkinin Hayatını Nasıl Etkiler?
DEHB çocukluk ya da erişkin döneminde, sadece hastaları değil hastaların çevrelerini, ailelerini, ebeveynlerini de etkiler. Sosyal ilişkilerdeki sıkıntı erişkin dönemde daha ön plandadır. Bu hastalığa sahip kişilerin dikkatsizlik, dağınıklık, pasaklılık ile yaftalanıp sosyal çevrelerinde kayba uğramaları sıktır.
Çocukluk çağı dikkat eksikliği ve hiperaktivite sendromunun belirtileriyle, erişkin çağda karşılaşılan belirtiler farklıdır. Erişkin bireyde, süreklilik gösteren aşırı bedensel aktivite, sıraların üzerinde koşma , dersi ya da çalişma ortamını bozma, otorite öğretmenler ile sorun yaşama gibi belirtiler nadirdir.
Erişkinde ön planda olan aşırı hareketliliğin getirdiği yakınmalardan çok dikkat sorunlarının yarattığı belirtilerdir. DEHB olan erişkinlerin yaşadıkları en büyük sorunlar;
- Başladığı işi bitirememe, yapılacak işi erteleme, organize olmakta güçlük çekme, unutkanlık, işleri öncelik sırasına göre dizememe, problem çözme ve karar verme, zaman yönetimi gibi alanlarda aşırı güçlüktür.
- Konsantre olamamak ve odaklanmayı sürdürmede zorluk belirgindir.
- Organizasyonsuzluk ve zamanı kötü kullanmanın getirdiği iş ve ilişki sorunları sıktır.
- Çok çabalamaya karşın hakedilen iş ya da akademik başarının elde edilememesi.
- Sosyal ilişkilerin kaliteli ve uzun süreli götürülebilmesinde zorluk.
- Eş ya da partnerle yaşanan ilişki sorunları verilebilecek örneklerdendir.
- Bir erişkinden beklenen sosyal ve mesleki sorumlulukların yerine getirilememesinden dolayı oluşabilecek damgalanma/etiketlenme, sosyal çevre tarafından reddedilme, erişkin DEHB’li hastalarda ek ruhsal sıkıntıların oluşmasına zemin hazırlayabilir. Ergen ve genç erişkinlerde DEHB varlığı, riskli sağlık davranışları açısından önemlidir. Sigara ve madde kötüye kullanımı, yasal sorunlar, kötü sosyal ilişkileri, kendine güven kaybı, akademik ve iş başarısında düşüklük ve diğer psikiyatrik rahatsızlıklar görülebilir.
Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğunun Sıklığı Nedir?
Çocuklarda görülme oranı %5-10 olarak tahmin edilen DEHB'in erişkinlerdeki sıklığının ise %2-4 arası olduğu düşünülmektedir.
Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğunun Cinsiyetle İlişkisi Var Mıdır?
Çocuklar ve ergenlerde yapılan çalışmalarda kadın-erkek sıklığı 1-2 ile 1-6 arasında değişirken erişkin çalışmalarında DEHB sıklığının kadın ve erkeklerde eşit olduğu yani iki cinsiyetinde eşit risk altında olduğu görülmüştür.
Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğunun Sebepleri Nelerdir?
- Genetik: Genetik yatkınlık dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu ile en çok ilişkilenidirilmiş sebeptir.
- Hamilelik: Hamilelikleri sırasında alkol, sigara, ilaç maruziyeti olan annelerin çocuklarının dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğuna daha yatkın oldukları bilinmektedir.
- Nörolojik sebepler: Bir dönem beyin yapısında olan dğişikliklerin çok üzerinde durulmasına rağmen güncel çalışmalarla kafa travması fikrinden uzaklaşılmıştır. Beyinde iletişimi sağlayan bazı maddelerin bölgesel değişimi güncel olarak üzerinde durulan sebeplerdendir.
- Kimyasal zehirler: Kimyasal zehir maruziyetinin dikkat eksikliği ve hiperaktivite görülmesiyle ilişkili olduğu düşünülmektedir.
DEHB Hangi Diğer Psikiyatrik Rahatsızlıklarla Sık Görülür?
Yapılan çalışmalar, karşıt olma karşı gelme bozukluğu, anksiyete bozuklukları, obsesif kompulsif bozukluk, depresyon, distimi, alkol madde kullanımı gibi birçok ruhsal rahatsızlığın DEHB tanısına eşlik ettiğini göstermektedir. Başka ruhsal bozuklukların eşlik etmesi bazen DEHB semptomlarının gizlenmesine, örtük kalmasına ya da ilaçlarla bir bozukluğu tedavi ederken diğerinde bozulmalar ortaya çıkmasına yol açabilmektedir.
Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğunda Tedavi Seçenekleri Nelerdir?
Erişkin dikkat eksikliği ve hiperaktivite sendromu, maddi sorunlara, iş kayıplarına, aile sorunlarına, ek başka psikiyatrik hastalıklara ( örneğin alkol bağımlılığı, anksiyete bozuklukları, depresyon…) yol açabildiği için önemli bir sağlık sorunudur.
Nörobiyolojik zemini olan DEHB için ilaç tedavileri bütüncül tedavi yaklaşımının temelini oluşturmaktadır. İlaçların erişkinde tıbbi ve ruhsal eş tanıları gözeterek planlanması gereklidir. Tedaviye yanıtın çok yüz güldürücü olduğu bozukluklardan biri olan DEHB'de tedavi sadece hastanın yaşam kalitesini değil aynı zamanda hasta yakınlarının yaşam ve ilişki kalitesini de artırmaktadır. İlaç tedavisiyle birlikte sorun odaklı bilişsel davranışçı terapi de iyi cevap alınabilen yöntemlerdendir.
BDT’de tedavi amaçları saptanırken hastaların günlük yaşamda karşılaştıkları problemleri kişiye özel olarak incelemek ve DEHB’nun etkilerini her hastada bireysel olarak belirlemek ve yeni başa çıkma stratejileri araştırmak tedavinin en önemli parçalarındandır. Uygun yaşamsal müdahaleler, yönlendirme ve ilaç tedavisi ile kişinin işlevselliğinin ve kendinden memnuniyetinin artmasına olanak sağlanmaktadır.
Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu İle İlgili Filmler
Kaynakça
1. Tufan AE, Yaluğ İ. Erişkinde dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu: Türkiye verilerine dayalı bir gözden geçirme. Anadolu Psikiyatri Dergisi 2010;11(4):351-359
2. Tufan AE, Yaluğ İ. Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğunda Tıbbi Eş Tanılar. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar 2009; 1(2):187-200
3. http://www.psikiyatri.org.tr/pagepublic.aspx?menu=44
4. http://www.turkpsikiyatri.org/arsiv/adhd-brosur-anababa.pdf
5. http://adhdgift.com/
6. http://i.imgur.com/pWjTYX3.jpg
7. www.additudemag.com